Qaldirg’och maqbarasi
Ushbu binoning qurilishi 15-asr boshlariga to’g’ri keladi Bu tarixiy maqbara O’zbekiston poytaxti, uning atrofida va janubiy Qozog’iston hududida istiqomat qiluvchi qozoqlar orasida alohida e’zozlanadi. Rivoyatlarga ko’ra, bino o’z nomini qozoq oilasidan bo’lgan rahbar nomidan olgan, uning ismi Tole-biy edi. U 18-asrning birinchi yarmida Oqsoqol O’rdani boshqargan va xalq orasida “Qaldirg’och” laqabini olgan, bu “Muqaddas qaldirg’och” degan ma’noni anglatadi, shuning uchun binoning ikkinchi nomi Qaldirg’ach-bey maqbarasi. Afsonaga ko’ra, bu yerlarni bosib olish davrida, barcha mahalliy aholi o’z uylarini tark etganda, bu yerda yashagan mashhur qozoq biy To’le hech qayerga ketishdan bosh tortgan. Askarlar undan nega hamma bilan qochib ketmaganligi haqida adolatli savol berishganida, u qaldirg’och uyining ayvonining tagiga uya qurganini va uni o’limga qo’yib yubora olmasligini aytdi. Bosqinchilar uning jasoratiga juda hayron bo’lib, Tole biy va uning oilasini tirik qoldirdilar.
20-asrning birinchi yarmida Tolibiy maqbarasiga musulmon diniga e’tiqod qiluvchi shaxs an’anaviy marosimni buzmagan holda dafn etilgani, bundan tashqari, ko’pchilikning fikricha, u islomning haqiqiy muxlisi emasligi haqida odamlarda shubhalar paydo bo’ldi. Bu gap-so’zlarni tasdiqlash uchun Qo’qon shahar hokimi (Shayxontavr qabristoni hududida joylashgan) Ishan Quli-datxa madrasasi qorovuli bilan kelishib, tunda maqbaraga kiradi. Natijada 12 yoshli bolakay ushlab turgan miltillovchi shamlar yorug’ida saganlardan birini ochishga muvaffaq bo’lishdi. O’shanda yostiq ostidan qimmatbaho toshlar bilan bezatilgan xanjar topilgan edi. Bu musulmon urf-odatlariga ko’ra qabul qilinishi mumkin emas. Topilgan narsani topilgan joyda qoldirishga qaror qilindi va barcha ishtirokchilarga nima bo’lganligi haqida gapirish qat’iyan man qilindi.
Oradan o’n yillar o’tib, ta’mirlash vaqtida sag’an ochilganda hozir bo’lgan, hozir keksa bir bola, qimmatbaho toshlar solingan xanjar topmoqchi bo’lib, uni asl joyidan topa olmadi. O’limidan sal oldin u bu faktni o’g’liga aytdi. Shunday qilib, bu sir oshkor qilindi.
Bizning davrimizda maqbara ichida aynan kim dafn yetilgani hali aniqlanmagan. Ammo binoning o’zi tarixiy me’morchilik yodgorligi sifatida tan olingan va shahar tomonidan ehtiyotkorlik bilan qo’riqlanadi. Qaldirg’ach-bey maqbarasi Toshkent viloyati va Qozog’iston janubida yashovchi qozoqlar tomonidan alohida e’zozlanadi.
Toshkentdagi Tole bi maqbarasi binosi odatiy to’rtburchak shaklga ega bo’lib, g’ayrioddiy va ko’zni qamashtiruvchi piramidasimon gumbazga ega. Tadqiqotchilarning ta’kidlashicha, gumbazlarning bu shakli mahalliy dasht ko’chmanchilari tomonidan yaratilgan inshootlarga xosdir, chunki bu ularga Tyan-Shan va Olatau massivlarining o’ziga xos tog’ cho’qqilarini eslatadi. Maqbara mavjud bo’lgan davrda uning gumbazi qattiq vayron bo’lgan. U faqat XX asrning 70-yillarida qayta tiklangan.
Maqbaraning xoch shaklidagi zali to’rtta bo’shliqdan iborat bo’lib, uning burchaklarida eski g’ishtli dumaloq zinapoyalar va hujralar (talabalar uchun mo’ljallangan maxsus xonalar) joylashgan. Kvadrat shaklga ega bo’lgan kriptning o’zi asosiy zalning tepasida joylashgan.
Taxminan bir yarim metr chuqurlikda mustahkam inshootning poydevori qo’yilgan bo’lib, u maxsus yog’och mahkamlagichlardan iborat bo’lib, ular tufayli maqbara devorlari bugungi kungacha saqlanib qolgan. Inshootning jabhasi deyarli astarlanmagan, gumbaz poydevori yonida faqat XV asrga oid ganch stalaktitlari saqlanib qolgan. Bugungi kunga qadar binoning bezaklarini, hududning va unga tutash hovlining dekorativ dizaynini saqlab qolishning imkoni bo’lmadi.
Qurilmani raqamlashtirish Lublin texnologiya universiteti mutaxassislari tomonidan amalga oshirildi
VR ko’zoynaklari uchun 360 o’lchamdagi tasvirlar
Instruction to run VR panoramas in the mobile application